Już od 13 października 2022 r. zacznie obowiązywać nowelizacja Kodeksu spółek handlowych, wprowadzająca m.in. tzw. Prawo holdingowe. Jakich zmian należy się spodziewać i kogo będą one dotyczyć dowiecie się Państwo z tego artykułu i z kolejnych wpisów na naszym blogu.
Część I
Potrzeba zmiany
Dotychczasowe przepisy Kodeksu spółek handlowych w bardzo ograniczonym zakresie regulowały sytuację grup spółek (grup holdingowych), tj. spółek pozostających w sytuacji zależności i dominacji. Dotychczasowe przepisy skupiały się wyłącznie na zdefiniowaniu oraz ujawnieniu informacji o takiej sytuacji, a także na szczególnym przypadku dominacji powstającej wskutek zawarcia pomiędzy spółkami umowy o zarządzanie spółką zależną. W praktyce wspomniane przepisy pozostawały martwą regulacją.
Tymczasem na polskim rynku od wielu lat funkcjonują międzynarodowe grupy kapitałowe, praktycznie we wszystkich branżach i sektorach rynku, które za pomocą polskich spółek realizują wspólną dla całego holdingu lub regionu strategię biznesową czy politykę handlową. W efekcie, od wielu lat zarówno prawnicy, jak i przedsiębiorcy postulowali uregulowanie w polskim prawie zasad funkcjonowania grup spółek, zwracając uwagę w szczególności na takie zagadnienia jak:
- polecenia wydawane przez kadrę zarządzającą spółki dominującej członkom zarządu spółki zależnej;
- rozkład odpowiedzialności za skutki działań podjętych w wyniku wykonania tego rodzaju poleceń,
- roszczenia wierzycieli spółki zależnej przeciwko spółce dominującej – w przypadku gdy doznana przez nich szkoda powstała w wyniku wykonania polecenia pochodzącego od spółki dominującej.
Warto zaznaczyć, że głosy na temat słuszności przyjętych rozwiązań są podzielone; padają wręcz zarzuty, iż regulacja została przygotowana pod egidą aktualnego rządu głównie z myślą o ułatwieniu „sterowania” spółkami Skarbu Państwa. Nie wdając się w tę dyskusję, pragniemy jedynie rzetelnie przedstawić treść nowej regulacji oraz jej możliwe skutki dla wszystkich spółek handlowych.
Kogo będzie dotyczyć prawo holdingowe?
W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że prawo holdingowe dotyczyć będzie wyłącznie spółek kapitałowych, a więc spółek z o.o., prostych spółek akcyjnych oraz spółek akcyjnych, choć pośrednio może także wpłynąć na funkcjonowanie spółek komandytowych oraz komandytowo-akcyjnych.
Po drugie pomiędzy spółkami musi zachodzić stosunek zależności, co oznacza, że regulacja nie dotyczy spółek powiązanych, chyba że umowa lub statut spółki powiązanej wprost przewidują możliwość uczestnictwa w grupie spółek na zasadach określonych kodeksem. Innymi słowy w przypadku braku stosownej regulacji statutowej, w celu stosowania prawa holdingowego nie jest wystarczające posiadanie przez jedną ze spółek co najmniej 20% głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu innej spółki, lecz konieczne jest spełnienie przesłanek dominacji, a więc w szczególności:
- dysponowanie, bezpośrednio lub pośrednio, większością głosów w organach stanowiących innej lub innych spółek,
- wywieranie decydującego wpływu na ich działalność, lub
- posiadanie uprawnienia do powoływania większości członków organów spółek należących do grupy.
Oprócz wskazanych powyżej wymogów podmiotowych, które stanowią o istnieniu faktycznego stosunku dominacji pomiędzy spółkami, konieczne jest posiadanie przez te spółki wspólnej strategii w celu realizacji wspólnego interesu tych spółek, uzasadniającego sprawowanie przez spółkę dominującą kierownictwa nad spółką zależną. Zgodnie z nową definicją „grupy spółek” wprowadzaną do kodeksu, dopiero kierowanie się takim wspólnym interesem, który niekoniecznie musi się pokrywać z partykularnym interesem poszczególnych spółek, stanowi przesłankę istnienia grupy spółek.
Koncepcja „interesu grupy spółek” jest istotnym novum legislacyjnym i zarazem centralnym pojęciem, wokół którego budowana jest konstrukcja grupy spółek. Zgodnie z nowym art. 211 §1 K.s.h., spółki uczestniczące w grupie spółek zobowiązane są do kierowania się – obok interesu własnego – również interesem grupy, o ile nie zmierza to do pokrzywdzenia wierzycieli lub wspólników mniejszościowych albo akcjonariuszy mniejszościowych spółki zależnej. Zatem w praktyce kluczowe będzie wyważenie, czy w danym przypadku realizacja interesu grupy nie będzie skutkować pokrzywdzeniem innych interesariuszy, co – zgodnie z nowymi przepisami – będzie dawało spółce zależnej prawo do odmowy wykonania wiążącego polecenia wydanego przez spółkę dominującą (o czym napiszemy więcej w drugiej części niniejszego wpisu).
Co ciekawe, ustawodawca pozostawił spółkom wybór w zakresie stosowania prawa holdingowego, a zatem – pomimo powstania stosunku dominacji/zależności pomiędzy spółkami – nie będą one zobligowane do stosowania nowych rozwiązań, o ile spółka zależna nie podejmie stosownej uchwały w tej sprawie. Decyzję w tak ważkiej kwestii ustawodawca pozostawił akcjonariuszom/wspólnikom spółek zależnych, którzy na zgromadzeniu mogą podjąć uchwałę o uczestnictwie w grupie spółek kwalifikowaną większością ¾ głosów z jednoczesnym wskazaniem spółki dominującej. Zatem każdy z podmiotów będzie mógł indywidualnie podjąć decyzję, czy skorzystać z nowych rozwiązań, czy też dalej funkcjonować na dotychczasowych, nieformalnych zasadach działania w holdingu.
Jeśli taka decyzja zostanie podjęta, to zarówno spółka dominująca, jak i zależna będą musiały ujawnić uczestnictwo w grupie spółek w rejestrze przedsiębiorców KRS (przy czym jeżeli spółka dominująca posiada siedzibę za granicą, wystarczy wpis w rejestrze spółki zależnej). Wpis ma charakter deklaratoryjny, co oznacza, że stosowanie przepisów prawa holdingowego rozpocznie się już z chwilą podjęcia stosownej uchwały, niezależnie od momentu ujawnienia w rejestrze faktu uczestnictwa w grupie spółek.
Wreszcie należy zauważyć, że przepisów tzw. prawa holdingowego dotyczących spółki zależnej nie stosuje się do: spółek publicznych, spółek w likwidacji lub upadłości a także spółek będących podmiotami objętymi nadzorem nad rynkiem finansowym sprawowanym przez Komisję Nadzoru Finansowego, czyli w szczególności banków, zakładów ubezpieczeń, towarzystw emerytalnych, czy firm inwestycyjnych. Innymi słowy takie spółki nie mogą być uczestnikami grupy spółek w rozumieniu ustawy jako spółki zależne, choć oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, aby pełniły funkcję spółek dominujących.
W kolejnym wpisie przedstawimy najważniejsze zmiany dotyczące relacji pomiędzy spółkami wprowadzone w ramach tzw. prawa holdingowego.
Bartosz Jankowski, radca prawny, partner
Barbara Pietrzak, aplikantka radcowska
