Część II
W pierwszej części poświęconej zmianom wprowadzonym nowelizacją Kodeksu spółek handlowych, dotyczącą przede wszystkim tzw. Prawa holdingowego, opisaliśmy genezę potrzeby uregulowania funkcjonujących od lat na polskim rynku grup kapitałowych oraz wskazaliśmy, jakich konkretnie spółek mogą dotyczyć przepisy Prawa holdingowego (https://morawski.eu/pl/nowelizacja-kodeksu-spolek-handlowych-prawo-holdingowe-cz-i/).
W niniejszym wpisie pragniemy pokrótce zwrócić uwagę na wybrane, poszczególne rozwiązania, które ustawodawca wprowadził w relacjach pomiędzy spółkami należącym do grupy spółek.
Wiążące polecenie
Całkowicie nowym, a jednocześnie kluczowym narzędziem stosowania prawa holdingowego, jest wiążące polecenie, które spółka dominująca będzie mogła wydać spółce zależnej, w sytuacji gdy będzie to uzasadnione określonym interesem grupy spółek. Wiążące polecenie dla zachowania swojej ważności może zostać wydane jedynie w formie pisemnej lub elektronicznej. Ustawodawca wskazał również minimalną treść, jaka musi zostać zawarta w wiążącym poleceniu, tj.:
- oczekiwane przez spółkę dominującą zachowanie spółki zależnej w związku z wykonaniem wiążącego polecenia,
- interes grupy spółek, który uzasadnia wykonanie wiążącego polecenia,
- spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej, które będą następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia, o ile takie występują, oraz
- przewidywany przez spółkę dominującą sposób i termin naprawienia szkody poniesionej przez spółkę zależną w wyniku wykonania wiążącego polecenia.
Pomimo szczegółowego określenia formy i treści wiążącego polecenia, nie jest jasne, kto po stronie spółki dominującej ma takie polecenie podpisać i czy wymaga ono uprzedniej uchwały zarządu spółki dominującej. Uwzględniając fakt, iż – wedle nowelizacji – tryb uchwały został przewidziany wyłącznie dla podjęcia decyzji o wykonaniu lub odmowie wykonania (przez spółką zależną) wiążącego polecenia, można wnioskować, że uchwała taka nie jest wymagana po stronie spółki dominującej. W naszej ocenie, mimo braku ustawowego wskazania, jest to jednak rozwiązanie rekomendowane, jako że to zarząd spółki dominującej odpowiada za realizację określonej polityki grupy spółek.
Zarząd spółki zależnej może natomiast podjąć uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia, w sytuacji gdy jego wykonanie doprowadziłoby do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością spółki zależnej.
W przypadku spółek nie-jednoosobowych odmowa jest dopuszczalna także w przypadku, gdy istnieje uzasadniona obawa, że wykonanie wiążącego polecenia jest sprzeczne z interesem takiej spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie zostanie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną należącą do grupy spółek w okresie dwóch lat od zdarzenia wywołującego szkodę.
Warto w tym miejscu podkreślić, iż podany przez ustawodawcę ww. katalog przypadków odmowy nie jest zamknięty, gdyż statut albo umowa spółki zależnej może przewidywać dodatkowe przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia. Jak widać, przewidziane w ustawie przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia są dość nieostre, dlatego też – podejmując uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia zarząd spółki zależnej musi ją należycie uzasadnić, aby nie narazić się na odpowiedzialność z tytułu jego niewykonania. Niewątpliwie takie uzasadnienie musi w sobie łączyć elementy prawne, finansowe i biznesowe, a ponadto powinno wprost wskazywać określoną przesłankę uzasadniającą odmowę wykonania wiążącego polecenia.
Co ważne, literalna wykładnia nowych przepisów jasno wskazuje, iż zastosowanie poszczególnych regulacji dotyczących prawa holdingowego do takich kwestii jak:
- wydanie wiążącego polecenia przez spółkę dominującą spółce zależnej oraz
- związana z tym swoista odpowiedzialność spółki dominującej względem spółki zależnej
znajdzie zastosowanie jedynie do tych grup spółek, w których podjęto uchwałę wspólników albo akcjonariuszy o przynależności spółki do grupy i ujawniono uczestnictwo w grupie spółek w rejestrze przedsiębiorców (vide pierwsza część wpisu z 11 września).
Mając na uwadze z jednej strony bardzo sformalizowany sposób przekazywania wiążącego polecenia spółce zależnej, którego wykonanie może spowodować wyrządzenie szkody spółce zależnej, a z drugiej strony konieczność rzetelnego uzasadnienia decyzji o odmowie wykonania takiego polecenia, niewątpliwie zarówno zarządy spółek dominujących, jak i zależnych będą zmuszone do zachowania najwyższej staranności i korzystania z pomocy prawników przy redagowaniu uchwał.
Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wiążącym poleceniem
Ważnym aspektem dla spółki dominującej stojącej na czele grupy spółek jest – związana z możliwością wydawania przez tę spółkę wiążących poleceń spółce zależnej – odpowiedzialność względem spółki zależnej, jej wierzycieli, jak również wobec wspólników (lub akcjonariuszy) mniejszościowych tej spółki za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia. Specyficzne uregulowanie w ustawie odpowiedzialności w tym zakresie nie wyłącza prawa poszkodowanych do dochodzenia naprawienia szkody wyrządzonej przez spółkę dominującą na zasadach ogólnych.
Spółka dominująca będzie ponosić odpowiedzialność względem spółki zależnej na zasadzie winy, przy czym przy ustaleniu tej odpowiedzialności należy brać pod uwagę obowiązek lojalności, jakim spółka dominująca powinna się kierować w toku wydawania wiążącego polecenia. Z pewnością brak doprecyzowania przez ustawodawcę, co dokładnie należy rozumieć pod pojęciem „obowiązku lojalności”, pozostawia szerokie pole do interpretacji dla doktryny i orzecznictwa, które będzie się kształtować przez wiele lat po wejściu w życie omawianych przepisów.
Wprowadzona regulacja przewiduje również odpowiedzialność spółki dominującej względem akcjonariuszy (lub udziałowców) mniejszościowych spółki zależnej za szkodę w postaci obniżenia wartości posiadanych przez nich udziałów (akcji), jeżeli obniżenie tej wartości nastąpiło w wyniku wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia. Dowodzenie faktu poniesienia szkody oraz jej wysokości spoczywa na poszkodowanym akcjonariuszu (udziałowcu), który w ciągu 3 lat od dnia, w którym dowiedział się o szkodzie, może wytoczyć stosowne powództwo przeciwko spółce. W każdym przypadku jednak roszczenie ulegnie przedawnieniu z upływem 5 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
Spółka dominująca ponosi odpowiedzialność subsydiarną względem wierzycieli spółki zależnej w sytuacji, gdy egzekucja przeciwko spółce zależnej okaże się bezskuteczna. Z odpowiedzialności tej spółka dominująca może się jednak zwolnić wykazując, iż nie ponosi winy lub szkoda nie powstała w następstwie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia., To spółka dominująca musi więc udowodnić brak swojej winy lub brak związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy realizacją wiążącego polecenia a niewypłacalnością spółki zależnej. W przeciwnym razie obowiązuje domniemanie odpowiedzialności spółki dominującej wobec wierzyciela spółki zależnej do wysokości jego niezaspokojonej wierzytelności wobec spółki zależnej.
W kolejnej części wpisu omówimy pozostałe, wybrane zagadnienia dotyczące prawa holdingowego w tym uprawnienia przysługujące spółce dominującej względem spółki zależnej, odpowiedzialność członków organów oraz swoiste narzędzia ochrony (inne od wspomnianej powyżej drogi sądowej) przyznane przez ustawodawcę udziałowcom i akcjonariuszom mniejszościowym spółki zależnej.
Zapraszamy do dalszego śledzenia wpisów dotyczących prawa holdingowego na naszym blogu.
Bartosz Jankowski, radca prawny, partner
Barbara Pietrzak, aplikantka radcowska
