Część III
W poprzednich wpisach dotyczących nowelizacji Kodeksu spółek handlowych pisaliśmy o: (i) genezie potrzeby uregulowania działalności grup kapitałowych; (ii) definicji grupy podmiotów, których mogą dotyczyć regulacje Prawa holdingowego wprowadzone przez nowelizację przepisów (https://morawski.eu/pl/nowelizacja-kodeksu-spolek-handlowych-prawo-holdingowe-cz-i/) oraz (iii) instytucji wiążącego polecenia, a także o (iv) odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną jego realizacją (https://morawski.eu/pl/nowelizacja-kodeksu-spolek-handlowych-prawo-holdingowe-cz-ii/).
W niniejszym, ostatnim wpisie skupimy się na uprawnieniach przysługujących spółce dominującej względem spółki zależnej, odpowiedzialności członków organów w związku z wydaniem i realizacją wiążącego polecenia oraz na narzędziach ochrony, jakie ustawodawca przyznał akcjonariuszom (udziałowcom) mniejszościowym spółki zależnej.
Zapraszamy do lektury!
Uprawnienia przysługujące spółce dominującej względem spółki zależnej
Poza omówioną już przez nas w drugiej części instytucją wiążącego polecenia, ustawodawca przyznał spółce dominującej szereg uprawnień, za pomocą których może ona efektywnie zarządzać grupą spółek z uwzględnieniem interesu wspólnego wszystkich jej uczestników (interes grupy spółek). Po pierwsze, spółka dominująca może w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek oraz żądać od niej udzielenia stosownych informacji. Co ciekawe, uprawnienie spółki dominującej jest dalej idące niż uprawnienia kontrolne do przeglądania ksiąg i dokumentów oraz żądania informacji od zarządu przysługujące wspólnikom spółek kapitałowych, gdyż ustawodawca wprost wyłączył zastosowanie art. 212, art. 30097 oraz art. 428 K.s.h. regulujących przypadki odmowy udzielenia informacji lub przedstawienia dokumentów wspólnikowi. Jednocześnie w sytuacji, gdy zarząd spółki zależnej nie udostępni spółce dominującej ksiąg lub dokumentów, lub nie udzieli żądanej informacji, może ona złożyć do sądu rejestrowego wniosek o zobowiązanie do tego zarządu spółki zależnej, przy czym w przeciwieństwie do generalnego uprawnienia przysługującego wspólnikom, ustawodawca nie zakreślił dla spółki dominującej żadnego terminu na złożenie takiego wniosku.
Uprawnienie, o którym mowa powyżej, przysługuje radzie nadzorczej spółki dominującej, która została również uprawniona do sprawowania stałego nadzoru nad realizacją interesu grupy spółek przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek, chyba że umowa (statut) spółki zależnej będzie przewidywać odmienne rozwiązanie. Jeżeli umowa spółki dominującej nie przewiduje istnienia rady nadzorczej w spółce, przysługujące jej kompetencje nadzorcze wykonuje zarząd spółki dominującej.
Instrumentem istotnie wzmacniającym pozycję spółki dominującej jest również możliwość wykupu udziałów lub akcji wspólników mniejszościowych poprzez tzw. „wyciśnięcie ich ze spółki” (ang. squeeze out). Organ stanowiący spółki zależnej może podjąć uchwałę o takim przymusowym wykupie udziałów (akcji) wspólników (akcjonariuszy) reprezentujących nie więcej niż 10% kapitału zakładowego przez spółkę dominującą, która posiada bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej. Jednocześnie umowa (statut) spółki zależnej może ustanowić ten próg poniżej 90 % kapitału zakładowego, jednak nie mniej niż 75% tego kapitału.
Odpowiedzialność członków organów
Słusznie pozytywną opinię w środowisku prawniczym uzyskało rozwiązanie wprowadzone przez nowelizację kodeksu, na podstawie którego członkowie zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidatorzy spółki zależnej oraz dominującej nie poniosą odpowiedzialności wobec spółki za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia, w tym na podstawie art. 293, art. 300125 oraz art. 483 K.s.h.
Przepisy te oparte są na postulowanym od dawna w doktrynie i orzecznictwie założeniu, zgodnie z którym członek organu działający w granicach prawa oraz przy zachowaniu należytej staranności wynikającej z zawodowego charakteru jego działalności, nie powinien ponosić odpowiedzialności za powstałą w efekcie tych działań szkodę, gdyż wpisuje się ona w uzasadnione ryzyko gospodarcze związane z podjęciem konkretnego działania, w tym przypadku – związane z realizacją wiążącego polecenia.
Narzędzia ochrony przyznane wspólnikom (akcjonariuszom) mniejszościowym spółki zależnej
Istotny wzrost uprawnień spółki dominującej, wymagał jednocześnie dla zachowania równowagi nadania pewnych dodatkowych uprawnień udziałowcom lub akcjonariuszom mniejszościowym. Pierwszym narzędziem, które ma im ułatwić bieżące pozyskiwanie informacji na temat sytuacji spółki jest wprowadzenie obowiązku zarządu spółki zależnej do sporządzania sprawozdania o powiązaniach umownych tej spółki ze spółką dominującą za okres ostatniego roku obrotowego i przedstawienie tego sprawozdania zgromadzeniu wspólników (walnemu zgromadzeniu). Sprawozdanie takie w szczególności winno wskazywać wiążące polecenia, które zostały wydane danej spółce zależnej.
Ponadto wspólnik lub wspólnicy mniejszościowi (akcjonariusz lub akcjonariusze mniejszościowi) spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek, którzy reprezentują co najmniej 10% kapitału zakładowego mogą zwrócić się do sądu rejestrowego z wnioskiem o wyznaczenie firmy audytorskiej w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek. Umowa (statut) spółki zależnej może przewidywać ograniczenie zakresu badania tylko do danej spółki zależnej oraz jej stosunków z pozostałymi spółkami uczestniczącymi w grupie spółek. Po złożeniu stosownego wniosku sąd rejestrowy – po uprzednim wezwaniu spółki, której wspólnicy (akcjonariusze) wniosek złożyli, a także wysłuchaniu jej spółki dominującej, do zajęcia w ciągu 7 dni stanowiska w sprawie przedmiotowego wniosku – wyznaczy firmę audytorską odpowiedzialną za przeprowadzenie badania.
Kolejne narzędzie przysługujące wspólnikom (akcjonariuszom) mniejszościowym stanowi swoistą przeciwwagę dla omawianej wcześniej instytucji „squeeze out” – jest nią przymusowy odkup akcji (udziałów). Wspólnicy (akcjonariusze) mniejszościowi reprezentujący nie więcej niż 10% kapitału zakładowego spółki zależnej mogą raz do roku (przy czym nie wcześniej niż po upływie trzech miesięcy od dnia ujawnienia w rejestrze przedsiębiorców uczestnictwa w grupie spółek) żądać umieszczenia w porządku obrad najbliższego zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) sprawy podjęcia uchwały o przymusowym odkupie ich udziałów (akcji) przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio, pośrednio lub na podstawie porozumień z innymi osobami co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej. Do dnia uiszczenia całej sumy odkupu wspólnik (akcjonariusz) mniejszościowy zachowuje wszystkie uprawnienia z udziałów (akcji).
W tym miejscu warto jedynie przypomnieć omawianą w drugiej części naszego cyklu możliwość udziałowców (akcjonariuszy) mniejszościowych do pociągnięcia spółki dominującej do odpowiedzialności za szkodę w postaci obniżenia wartości posiadanych przez nich udziałów (akcji), jeżeli obniżenie tej wartości nastąpiło w wyniku wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia.
Podsumowanie
Bez wątpienia wchodząca w życie już 13 października br. nowelizacja Kodeksu spółek handlowych, wprowadzająca m.in. prawo holdingowe, wymaga przemyślenia przez spółki modelu i formy prawnej ich działania. Wprowadzenie określonych zmian strukturalnych będzie niejednokrotnie wymagało zmiany umowy lub statutu spółki, jak również dokonania stosownych zgłoszeń do Krajowego Rejestru Sadowego. Część rozwiązań warto uwzględnić już na etapie zakładania nowej spółki i planowania rozwoju biznesu w Polsce w ramach grup kapitałowych.
Bartosz Jankowski, radca prawny, partner –b.jankowski@morawski.eu
Barbara Pietrzak, aplikantka radcowska – b.pietrzak@morawski.eu
